Ukradeni muzejski eksponati iz Srbije na aukciji u Španiji 3. juna!

Dvanaest eksponata ukradenih iz Muzeja istorije Jugoslavije naći će se na aukcijskoj prodaji koja je zakazana za 3. jun u Malagi u Španiji. Prema otkriću saradnika Medijske mreže Antidot, reč je o 12 autografskih strana (lotova) sa potpisima poznatih svetskih državnika i njihovim pisanim izjavama koje su tokom poseta Beogradu 80-ih godina prošlog veka zapisali u Titovu Knjigu žalosti koja je za strane državnike bila otvorena u Kući cveća. Pomenuti lotovi predstavljaju samo deo znatno veće kolekcije od 40 strana koje su isečene i ukradene iz Muzeja istorije Jugoslavije (MIJ). U trenutku otkrića Antidota o ilegalnoj prodaji predmeta koji su deo kulturno-istorijskog nasleđa Republike Srbije, nadležnima u MIJ i Ministarstvu kulture nije bilo poznato da su im pomenuti eksponati ukradeni zbog čega ta krađa nikada nije bila prijavljena nadležnim organima. 

U najavi aukcijske prodaje autografskih zapisa poznatih svetskih lidera sačinjenih u znak sećanja na Josipa Broza Tita navode se stranice sa izjavama i autentičnim potpisima sledećih svetskih lidera: Norodoma Sihanuka, bivšeg kralja Kambodže, koji je u Beogradu boravio 12. avgusta 1982; Hu Jaobinga, generalnog sekretara Komunističke partije Kine koji je u poseti SFRJ boravio 11. maja 1983; Indire Gandi, premijerke Indije, koja je u Beogradu boravila 8. juna 1983; Mihaila Gorbačova, generalnog sekretara KP SSSR koji je u poseti bivšoj Jugoslaviji boravio 15. marta 1988; Nikolae Čaušeskua, predsednika Rumunije koji je u poseti jugoslovenskom rukovodstvu boravio 12. novembra 1987; Hafeza al Asada, predsednika Sirije koji je u Beogradu boravio 28. aprila 1982; Jasera Arafata, lidera Palestinske oslobodilačke organiazcije koji je Kuću cveća posetio 21. decembra 1988; Ali Hamneija, vrhovnog vođe Irana koji je povodom samita Pokreta nesvrstanih u jugoslovneskoj prestonici boravio 3. septembra 1989; Mobutu Sese Sekoa, lidera nekadašnjeg Zaira (danas DR Kongo) koji je Titov grob posetio 31. marta 1988; Roberta Mugabea, predsednika Zimbabvea koji je u poseti bivšoj Jugoslaviji bio 25. maja 1985; Ulofa Palmea, švedskog premijera koji se u Titovu spomen knjigu upisao 21. juna 1983. i Džordža Buša starijeg, koji je u svojstvu potpredsednika SAD u poseti Beogradu boravio 17. septembra 1983. godine.

U okviru zvaničnih poseta prestonici SFRJ, svi oni su posetili i Titov grob i Spomen sobu gde su svoje izjave upisali u Knjigu žalosti posvećenu bivšem doživotnom lideru komunističke Jugoslavije. Knjiga žalosti kasnije je postala deo redovne postavke Muzeja istorije Jugoslavije koja je, prema sporazumu o sukcesiji republika bivše SFRJ, ostala u vlasništvu Republike Srbije. S obzirom da ne postoji zakonska mogućnost za prodaju i otuđenje muzejskih eksponata koji su u vlasništvu Republike Srbije, jasno je da će se na aukciji koja je zakazana za 3. jun u Malagi naći kulturna dobra koja su ukradena iz Muzeja istorije Jugoslavije. Aukciju je zakazala akcionarska kuća International Autograph Auctions Europe S.L (IAAE) koja je 2011. godine osnovana kao ćerka firma poznate aukcijske kuće iz Velike Britanije - International Autograph Auctions LTD.

Poseban značaj Titove kolekcije

Iako bi na prvi pogled neupućenima moglo izgledati kao da listovi iz knjige žalosti Josipa Broza Tita nemaju neku posebnu materijalnu niti emotivnu vrednost, činjenica je da oni predstavljaju deo vrednog kulturnog nasleđa Srbije i bivših jugoslovenskih republika.

Ova kolekcija ima utoliko veći značaj ukoliko se zna da je Tito, kako za vreme svog života, tako i danas, širom sveta prepoznat kao jedan od najvećih lidera i političara 20 veka. Kada je umro ceo svet je objavio da je otišao poslednji iz plejade velikih pobednika Drugog svetskog rata koji se svrstavao uz rame sa Vinstonom Čerčilom, Josipom Visarionovičem Staljinom, Frenklinom Ruzveltom i Šarlom de Golom. Teško je čak i zamisliti šta bi se dogodilo da je kojim slučajem nestala spomen knjiga posvećena nekom od pobrojanih lidera koji su obeležili istoriju 20. veka.

Posebnu vrednost Titovoj kolekciji daje i jedinstvena okolnost što je on uživao poštovanje svih lidera sveta, kako onih iz demokratskih zemalja Zapada tako i predvodnika autoritarnih režima iz zemalja Istoka i tzv. Trećeg sveta koje su činile Pokret nesvrstanih. Tako su se u Titovoj spomen knjizi mogli naći i Sadam Husein, Hafez al Asad, Indira Gandi, Jaser Arafat i Mihail Gorbačov, ali i Džordž Buš, Ulof Palme i Margaret Tačer što ovoj kolekciji daje posebnu vrednost. Zbog ove specifičnosti i jedinstvenosti pomenutih 40 listova mogu na tržištu da dostignu vrednost od preko sto hiljada evra!

Prikupljanje autograma i zapisa značajnih istorijskih ličnosti danas predstavlja jednu od izuzetno važnih i cenjenih grana kolekcionarstva što pokazuju i primeri aukcija na kojima su pojedini autografi prodati za astronomske cifre. Primera radi, jedan od najpoznatijih slučajeva predstavljalo je pismo Džordža Vašingtona koje je u decembru 2009. godine prodato za fantastičnih 3,2 miliona dolara!

Jedan od najpoznatijih evropskih kolekcionara prodaje seriju autografskih listova ukradenih iz Muzeja istorije Jugoslavije, u muzeju i ne znaju da su pokradeni!

U nastojanju da utvrdimo autentičnost ponuđenih autografskih primeraka redakcija Antidota je kontaktirala Franciska Pinera (Francisco Pinero), direktora IAAE, koji nam je potvrdio da su ponuđeni lotovi provereno autentični. U pisanom odgovoru našoj redakciji Pinero je istakao da su autografski listovi, koji su ponuđeni na prodaju, deo veoma vredne kolekcije od 40 izjava napisanih u znak sećanja na Josipa Broza Tita, koja se nalazi u vlasništvu jednog od najpoznatijih evropskih kolekcionara iz te oblasti. Svaki od tih 40 listova na aukcijama može dostići prodajnu vrednost i od nekoliko hiljada evra.

Govoreći o poreklu kolekcije Pinero je napisao da je ona “prodata pre mnogo godina od strane osobe bliske Titu”. Problem, međutim, leži u tome što, prema važećim propisima, ne postoji niti je postojala legalna mogućnost da se stranice iz Knjige sećanja, kao deo kulturno-istorijskog nasleđa Republike Srbije, otuđe od svog zakonitog vlasnika. Očigledna nelogičnost u Pinerovom objašnjenju leži i u činjenici da je reč o zapisima nastalim nakon Titove smrti kada njemu bliske osobe više nisu imale pristup državnoj imovini, uključujući i eksponate izložene u Kući cveća i Muzeju istorije Jugoslavije. Ta okolnost ukazuje da trenutni posednik stranica iz Knjige sećanja posvećene Titu koja predstavlja deo kulturno-istorijskog nasleđa u vlasništvu Republike Srbije, poseduje falsifikovane sertifikate koje je aukcijska kuća prihvatila kao autentične.

Do njihovog prihvatanja bez provere došlo je pre svega zbog činjenice da Republika Srbija, kao zakoniti vlasnik eksponata, nije prijavila Interpolu njihovu krađu, a to se dogodilo iz prostog razloga što nadležni u Muzeju istorije Jugoslavije nisu primetili da iz Titove Knjige sećanja nedostaje preko 40 isečenih stranica!

U pokušaju da utvrdimo način na koji su se stranice iz Titove spomen knjige našli na aukciji u Španiji, Antidot je zatražio objašnjenje od nadležnih iz Muzeja istorije Jugoslavije. U razgovoru sa našu mrežu, načelnik Odeljenja za istraživanje i zaštitu muzejskog fonda Radovan Cukić rekao je da nadležni u muzeju nisu upoznati sa najavljenom aukcijom, ali i da im nije pozanto da su delovi Kjnige nestali iz Muzeja. Nakon što smo mu predočeni dokaze o aukcijskoj prodaji autografskih listova, Cukić je najavio pokretanje interne istrage o nestanku spornih stranica sa izjavama svetskih lidera, ali do trenutka objavljivanja ovog teksta iz Muzeja nismo dobili odgovore o rezultatima pokrenute istrage. Cukić je, takođe, rekao da će, ukoliko se potvrdi da stranice potiču iz Titove Knjige sećanja, Muzej kontaktirati kuću koja organizuje prodaju kako bi sprečio zakazanu aukciju. Izražavajući izvesnu rezervu u pogledu porekla autografskih listova Cukić nam je rekao da je “postojalo još takvih knjiga u bivšoj Jugoslaviji” ne precizirajući gde su one bile dostupne za upisivanje stranim državnicima.

Kako bi bila otklonjena svaka sumnja da su u pitanju delovi knjige iz Kuće cveća, novinari Antidota su iz javno dostupnih izvora nedvosmisleno utvrdili da se datumi koji se nalaze ispod izjava svetskih državnika u potpunosti poklapaju sa njihovim posetama Beogradu tokom kojih su, prema zvaničnom protokolu, u znak sećanja na Tita posećivali njegov grob i Spomen sobu u kojoj se nalazila Knjiga sećanja u koju su upisivali svoje izjave i tako odavali poštu preminulom jugoslovenskom lideru. Dakle, u Beogradu nije postojala knjiga slične namene, dok u vreme koje stoji pored izjava, njihovi potpisnici su boravili isključivo u Beogradu, a ne nekom drugom gradu u bivšoj SFRJ što je jasan dokaz da su ukradene stranice pripadale Knjizi koju poseduje Muzej istorije Jugoslavije.

Svetska iskustva – grozničava borba država za povraćaj ukradenih kulturnih dobara

Da je borba za očuvanje i povraćaj ukradenog kulturnog nasleđa dokaz ozbiljnosti jedne države svedoče brojni primeri iz svetske prakse. Zbog regulisanja ove materije na međunarodnom nivou usvojene su i konvencije UNESCO i UNIDROIT-a koje u centar pažnje stavljaju zaštitu originalnog vlasnika kulturnog dobra i shodno tome predviđaju obavezu vraćanja kulturnih dobara zakonitim vlasnicima.

Među najpoznatijim primerima borbe za povraćaj kulturnog nasleđa jeste i slučaj višedecenijske borbe Grčke države da u zemlju porekla vrati predmete koji su u vreme Otomanske imperije sa Akropolja odneti u Veliku Britaniju. Celokupnoj umetničkoj javnosti poznat je slučaj pokušaja grčkih državnih i privatnih institucija da se jonski stubovi Partenona, koji se nalaze u Britanskom muzeju, vrate u Grčku. Ove stubove je legalno kupio britanski ambasador u Otomanskoj imperiji T. Brus, poznat kao grof od Eldžina, između 1799. i 1803. godine i poslao ih u Veliku Britaniju. Oni se nalaze u Britanskom muzeju i predstavljaju njegove najvrednije eksponate, ali Grčka decenijama unazad nastoji da joj predmeti budu vraćeni kao legitimnom vlasniku antičkog kulturnog nasleđa.

Pažnju svetske javnosti privukli su i slučajevi dve Dürerove slike, ukradene za vreme Drugog svetskog rata iz zamka Švarcburg, kao i Rafaelove slike mlade devojke koju je Muzej lepih umetnosti u Bostonu tokom 60-ih godina otkupio u Đenovi. U oba slučaja slike su na kraju morale biti vraćene zakonitim vlasnicima – bivšoj Istočnoj Nemačkoj i Italiji.

Slična je bila i sudbina skulpture Afo-A-Kom-a, jedne od najviše vrednovanih duhovnih vrednosti Kameruna, koja je misteriozno nestala i našla se na tržištu SAD i bila prikazivana u nekoliko američkih muzeja kao umetnost Kameruna. Kako se zbog toga uzbunila celokupna javnost Kameruna, SAD su bile primorane da skulpturu vrate u Kamerun, kako bi bio izbegnut diplomatski skandal. Ovaj slučaj je posebno bio zanimljiv zbog toga što se u američkoj javnosti postavilo pitanje male materijalne vrednsoti skulpture koja je za domorodce Kameruna imala najvišu ritualnu i duhovnu vrednost. Predstavnik Kameruna je u vezi sa ovom krađom izjavio da je ona „srce i duša plemena Kom u Kamerunu i da je ona jedina koja je u stanju da poveže i ujedini taj narod“. Uprkos brojnim sarkastičnim komentarima na račun “primitivnih plemena Kameruna”, ovaj slučaj je ukazao na opšti problem nerazumevanja kulturnih vrednosti različitih naroda čiji ključni značaj leži u njihovoj duhovnoj i istorijskoj, a ne toliko materijalnoj vrednosti.

Od skorijih primera treba pomenuti slučaj na desetine hiljada antikviteta koji su nestali sa prostora Iraka posle početka intervencije koalicije predvođene SAD 2003. godine. Velik broj nestalih predmeta je iz perioda Mesopotamije, civilizacije stare 7.000 godina, a među nestalim antikvitetima nalaze se i oni s početka islamske ere, iz sumerskog perioda, iz vremena Vavilona i helenističkog razdoblja. Iako su neki od predmeta nepovratno nestali, zahvaljujući naporima specijalno formirane komisije mnogi antikviteti su vraćeni u Irak nakon 2008. godine.

Posebnu upravu za traganje za antikvitetima i nestalim kulturnim dobrima ima i Izrael. Ta uprava posebno je bila angažovana na slučajevima povraćaja predmeta oduzetih od Jevreja tokom Drugog svetskog rata koji su u međuvremenu postali deo ilegalnih privatnih kolekcija, a neretko su se pojavljivali na zvaničnim aukcijama poznatih kuća. Međunarodnoj javnosti je poznat i slučaj ukradenih srebrnih novčića iz helenističkog perioda koje je Izraelska Uprava za antikvitete uspela da povrati od kradljivaca. Oni su pronađeni zahvaljujući redovnom praćenju tržišta antikviteta na kome su se u jednom trenutku ukradeni novčići pojavili.

Kolekcija srebrnih tanjira „SEVSO“ i druge krađe iz bivše Jugoslavije

U kontekstu protivpravno otuđenih kulturnih dobara zanimljiv je bio slučaj „SEVSO“, koji je velikim delom bio povezan sa bivšom Jugoslavijom. Reč je o 14 od ukupno 30 srebrnih tanjira i drugih posuda proizvedenih u IV veku u doba cara Konstantina. Pomenuto blago neprocenjive vrednosti bilo je svojina lorda Northemptona, koji je iste kupio na aukciji u prodajnoj galeriji Sotbi (Sotheby) u Londonu. U aferu je, pored Jugoslavije, bio umešan i Liban čija je vlada, zbog falsifikovanih papira o poreklu, tvrdila da blago pripada toj zemlji. Spor je bio pokrenut pred sudom u Njujorku gde su dragocenosti odnete radi procene kada je i otkriveno da se radi o krađi i protivpravnom izvozu dragocenosti. Na osnovu priložene dokumentacije jugoslovenske strane, sud u Njujorku je 1990. godine doneo odluku o privremenoj zabrani izvoza pomenutog blaga iz SAD dok se spor ne reši. Zbog raspada Jugoslavije i događaja koji su usledili spor nije okončan presudom u korist zakonitih vlasnika predmeta.

Prema pisanju štampe u vreme afere SEVSO novinari u Beogradu, koji su se bavili ovom problematikom, otkrili su brojne krađe umetničkih dela iz Jugoslavije. Tako je početkom 1990. pokraden požarevački muzej, kao i pančevački iz koga je ukradena Vajfertova numizmatička zbirka antičkog srednjevekovnog novca velike vrednosti.

U januaru 2006. godine iz Muzeja u Novom Sadu u oružanoj pljački ukradena su četiri vredna dela od kojih je jedno Rembrantovo procenjeno na dva i po miliona funti. Ostale tri slike pripadaju holandskoj i nemačkoj školi i predstavljaju glavu Hrista iz XVII veka, pejzaž sa pecarošem italijanskog slikara iz XVII veka i portret Seneke P.P. Rubensa, Flandrija iz XVII veka.

U vezi sa krađama umetničkih dela iz Srbije u javnosti je naročito ukazivano na arheološko nalazište Viminacijum koje nije bilo dovoljno zaštićeno. Prema tim navodima Rimsko arheološko nalazište Viminacijum kod Kostolca obogatilo je mnoge inostrane kolekcije vrednim eksponatima koji su prodavani ispod njihove prave vrednosti. S tim u vezi stručnjaci su upozoravali da je teško odrediti koliko vredi ilegalna trgovina kulturnim dobrima zbog toga što njihova vrednost nije uvek isto procenjena u zemlji u kojoj su ukradena i u zemlji u kojoj se prodaju.

Da li će država uspeti da spreči prodaju kradenih predmeta iz Muzeja istorije Jugoslavije?

U želji da nadležnim državnim organima ukažemo na ilegalni pokušaj prodaje kulturih dobara u vlasništvu Republike Srbije, Antidot je o svom otkriću obavestio Ministarstvo kulture i Ministarstvo unutrašnjih poslova. Do trenutka objavljivanja ovog teksta, međutim, iz tih institucija nismo dobili povratne informacije o tome da li su i koja aktivnosti preduzete na razrešenju slučaja krađe i aukcijske prodaje eksponata, najverovatnije iz Muzeja istorije Jugoslavije.

Sa jasnim ciljem da ovaj tekst radimo  u nameri da  sprečimo ovu nelegalnu prodaju i skrenemo pažnju javnosti  na bolje čuvanje kul turnog nasleđa koje je u vlasništvu države naši novinari su poslali dopise  na brojne domaće i inostrane institucije, poput  INTERPOLA u Srbiji i Francuskoj, Ministarstvu unutrašnjih poslova- Upravi kriminalističke policije, Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture, kancelariji UNESCO-a, Republičkom pravobranilaštvu , Direkciji za imovinu, pravnoj službi Vlade Republike Srbije, kao i kabinetu Predsednika, Predsedniku Narodne skupštine, Odboru za kulturu Narodne skupštine i svim ostalim relevantnim nacionalnim i međunarodnim organizacijama  u nadi da će najavljena aukcija biti sprečena,  a ukradeni eksponti vraćeni Srbiji.

Ukoliko drži do svoje ozbiljnosti kao države i svog kulturno-istorijskog nasleđa, Republika Srbija će, po ugledu na druge svetske države, preduzeti odgovarajuće mere kako radi sprečavanja prodaje ukradenih muzejskih eksponata čiji je ona zakoniti vlasnik, tako i na planu poboljšanja sistema njihove zaštite kako se slični slučajevi ubuduće ne bi ponavljali.

Od nadležnih organa takođe se očekuje i pokretanje istrage radi utvrđivanja ko je i pod kojim okolnostima ukrao eksponate iz Muzeja istorije Jugoslavije koji su se pojavili na zakazanoj aukciji u Španiji. I to utoliko pre ako se u vidu ima čudna okolnost da nadležni u Muzeju istorije Jugoslavije puna četiri dana nisu bili u stanju da utvrde da li im nedostaju ukradene strane iz Knjige žalosti, ali i njihove netačne tvrdnje da se do sada nisu sretali sa sličnim situacijama. Da podsetimo, mediji su u januaru 2017. godine pisali o slučaju bivšeg čuvara Muzeja koji je pred sudom priznao da je krao i na crnom tržištu prodavao predmete iz Titove kolekcije u vrednosti od preko dva miliona dinara[1]

Nakon što su 25. maja svi mediji u zemlji i regionu preneli vest o krađi nacionalne imovine koju je objavio Antidot, Muzej Jugoslavije je dan kasnije objavio saopštenje za javnost u kom navodi da je "uvidom u Spomen knjige utvrđeno je da nedostaju stranice sa pomenutim zapisima. Takođe, pregledani su i skenovi Spomen knjiga napravljeni 2015. godine i utvrđeno je da među njima ne postoje zapisi ponuđeni na aukciji, pa osnovano pretpostavljamo da je izdvajanje zapisa iz njih izvršeno mnogo ranije". Zaključak interne istrage je da su zapisi ponuđeni na prodaju sadržaj Spomen knjiga koje se čuvaju u Kući cveća. Iz tog razloga Muzej se pismenim putem obratio Aukcijskoj kući sa molbom da se najavljena aukcija stopira. Redakcija Antidota nastaviće da istražuje slučaj otuđene državne imovine i njene prodaje na aukciji u Španiji.

U nastavku pogledajte ostalih 11 autografa:

[1] http://www.blic.rs/vesti/hronika/skandal-u-beogradu-cuvar-muzeja-bizarnom-metodom-krao-titove-poklone/dr5k5fs