Drugi svetski rat, do sada najveći oružani sukob u istoriji, završen je 2. septembra 1945. godine kapitulacijom Japanskog carstva. U Evropi je ovaj rat odneo blizu pedeset miliona žrtava, a iza sebe ostavio zgarišta od Urala do Atlantskog okeana. Stanovnici starog kontinenta iščekivali su doba mira, obnove I prosperita. Međutim, događaji koji su usledili nagovestili su da je taj period još daleko. Nova Evropa je stupila na istorijsku scenu opterećena složenom geopolitičkom situacijom I duboko podeljena između dva bloka, u ratu saveznička, a u miru neprijateljska. Zapadnog bloka na čelu sa Sjedinjenim državama I istočnog koji je predvodio Sovjetski Savez. Sa manjim I većim odstupanjima u stavovima, povremenim zbližavanjima I čestim odmeravanjem snaga, ovaj rivalitet postoji I danas.

HlLADNI RAT I NASTANAK NATO-a

Nacistička Nemačka je vojno poražena I okupirana, a njena teritorija je podeljena između sila pobednica na četiri okupacione zone, sovjetsku na istoku I američku, britansku I francusku na zapadu. Grad Berlin je podeljen po istom principu. Suprotnosti između komunističkog istoka I zemalja zapadne demokratije bile su nepremostive, kako u ideološkom tako I u geopolitičkom smislu tako da se svet našao na ivici novog konflikta. Zaobišavši konvencionalne načine ratovanja, koji su podrazumeveali direktan vojni sukob, razaranja I pogibije, suprotstavljene sile su svet uvele u novu eru, eru Hladnog rata, koja će biti obeležena krajnjom zaostrenošću u međunarodnim odnosima , nepoverenjem I incidentima. Početak kraja prijateljstva između nekadašnjih saveznika bila je sovjetska blokada Berlina tokom 1948 I 1949. godine. Nizom dokumenata, zemlje zapadne Evrope udruživale su se u strahu od sukoba sa Sovjetskim Savezom ali je za kolektvivnu bezbednost bilo neophodno učešće Sjedinenih Američkih Država. Tako je 4. aprila 1949. godine u Vašingtonu, dvanaest država potpisalo Severnoatlantski sporazum I stvorilo Organizaciju Severnoatlantskog Sporazuma, odnosno NATO- North Atlantic Treaty Organization. Ovaj sporazum je obavezao sve njegove zemlje članice da smatraju oružani napad protiv neke od država saveza kao napad na sve države.

NATO I JUGOSLAVIJA

Međublokovski sukob preneo se I na Balkan, odnosno na Socijalisticku Jugoslaviju. Novoformirana federacija južnoslovenskih naroda pod petokrakom I Maršalom Josipom Brozom Titom na njenom čelu još se oporavljala od ratnih posledica kada je sukob sa Informbiroom stvorio novu opasnost. Izvlačeći se iz kontrole Sovjetskog Saveza I stvarajući sopstveni put Jugoslavija se našla na meti Staljina, a na taj način I najvećeg dela komunističkog sveta. Pod pretnjom nagomilanih sovjetskih trupa na jugoslovenskim granicama Tito se okrenuo zapadu I tako dobio potrebnu vojnu, ekonomsku I političku pomoć. Nakon Staljinove smrti, 1953. godine, odnosi između SSSR-a I Jugoslavije su se poboljšalji I unapređivali u narednim godinama ali je i saradnja Jugoslavije I NATO-a nastavljena. Novu eru u blokovskoj podeli Evrope donelo je formiranje Varšavskog pakta 14. maja 1955. godine kao komunističkog pandana NATO pakta. Ova dva politička i vojna saveza igraće svoju partiju šaha na tabli sveta sve do raspuštanja Varšavskog pakta 1991. godine.

ODNOSI SRBIJE I NATO-a U POSLEDNJOJ DECENIJI DVADESETOG VEKA

Raspad socijalističke Jugoslavije I građanski rat koji je usledio doveli su do angažovanja NATO pakta na Balkanu. Tokom prve dve godine rata alijansa nije uzimala većeg učešća u konfliktu trudeći se da očuva neutralni status zaštitnika civila i enklava. Konkretno angažovanje usledilo je od 1994. godine kada NATO avijacija poćinje sa upotrebom vojne sile protiv srpske strane u ratu. Od tada pa do kraja rata, položaji Vojske Republike Srpske nalazili su se pod udarima vazdušnih snaga NATO. Ova odluka pravdana je srpskom agresijom kao osnovnim uzrokom rata I odbijanjem potpisivanja mirovnog sporazuma.Iako u ovim napadima Vojska Republike Srpske nije doživela veće gubitke u tehnici I ljudstvu oni jesu promenili tok borbi I ubrzali kraj rata. Srpska strana izgubila je kontrolu vazdušnog prostora i bila primorana da se povlači sa osvojenih teritorija, a to je često dovodilo do pada morala kod vojnika. Kraj rata u Jugoslaviji I potpisivanje Dejtonskog sporazuma nisu značili I kraj rata Srba sa NATO-om. Konflikt se nastavio na teritoriji Savezne Republike Juugoslavije gde su jedinice vojske I policije vodile rat sa teroristickom formacijom Oslobodilačka Vojska Kosova. Međuetnički sukobi Srba I Albanaca imaju višekeovnu istoriju ali je eskalacija nasilja započela 1998. godine, kada je OVK organizovala oružanu pobunu I stavila deo Kosova I Metohije pod svoju kontrolu. U zajedničkoj akciji policije I Vojske Jugoslavije teroristi su poraženi uz veliki egzodus albanskog stanovništva koje je bežalo od sukoba. U ovakvoj situaciji SR Jugoslavija se našla pred osudama Ujedinjenih nacija I Saveta Bezbednosti, a zaprećeno je I vojnom akcijom NATO-a ukoliko se srpska vojska I policjia ne povuku sa prostora Kosova, a stranim posmatračima omogući nesmetano kretanje. I pored protivljenja Saveta Bezbednosti Ujedninjenih Nacija kao I podeljenosti unutar samog pakta NATO je zapoceo vonju kampanju protiv Jugoslavije 24. marta 1999. godine poznatu kao Saveznička snaga - Operation Allied Force. Uz napade iz vazduha vršena je I kopnena agresija sa teritorije Rapublike Albanije. Rat je završen potpisivanjem kumanovskog sporazuma 9. juna nakon čega je Vojske jugoslavije napustila Kosovo I Metohiju.

Rat na Kosovu 1999. godine utiče na javno mnjenje u Srbiji I 19 godina nakon njegovog kraja, a sigurno je da će uticati još dugo. Uzrok tome su međustranačke politčke borbe za glasače u Srbiji ali I odsustvo konkretnog I sveobuhvatnog pregleda događaja koji su prethodili NATO intervenciji, njenom toku I polsedicama. Među građanima Srbije preovladava izrazito negativan stav o NATO-u I većina stanovništva je protiv ulaska u tu organizaciju. Ovakav stav ne proizilazi samo iz činjenice da je sa NATOom vođen neravnopravan rat vec I zbog gubitka važnog istorijskog i geostrateškog dela Srbije ali I zbog veoma negativne medijske propagande protiv Srbije u zemljama NATO članicama tokom devedesetih godina. Iako su mnoge stručne komisije dale svoja mišljenja, snimljeni mnogobrojni igrani I dokumentarni filmovi, serije I televizijske emisije, 1999. godina I dalje nosi svojevrsnu auru mističnosti I nedovršene priče. Iz takvog stanja proizilazi većina stavov o NATO-u I njegovoj ulozi. Na unutrašnjem planu Srbi najvšse lome koplja oko dve “NATO” teme, a to su posledice bombardovanja usled upotrebe municije sa osiromašenim uranijumom I učinak Vojske Jugoslavije u tom ratu. Na spoljnopolitičkom planu NATO se doživljava kao amerićka privatna vojska koja ima za cilj da uništi Rusiju I obezbedi američku dominaciju u svetu.

OSIROMAŠENI URANIJUM je tema koja je otvorena još tokom bombardovanja ali koja do danas nije dobila svoj epilog. Najbolnijom, ovu temu čini duboko ukorenjeno verovanje da je osiromašeni uranijum glavni uzročnik drastičnog povećanja broja obolelih od kancera u Srbiji .Strucna lekarska javnost, nuklearni fizičari I inženjeri raznih profila nisu saglasni po tom pitanju što ovoj temi daje konstantnu aktuelnost. Prema zvaničnom izveštaju NATO-a, na SR Jugoslaviju je izručeno oko 30 hiljada projektila sa osiromašenim uranijumom I to najvećim delom na prostoru Kosova I Metohije na 81 lokaciji, na devet lokacija u južnoj Srbiji I na jednoj lokaciji u Crnoj Gori. Zrna sa komponentama od osiromašenog uranijuma ispaljivala su se samo iz topova GAU “avenger” (osvetnik) kojima su bili naoruzani avioni A 10, jurišni bombarderi američke avijacije. Ovi avioni, prepoznatljivi po specifičnom zvuku koji pravi GAU top, dejstvovali su protiv oklopnih snaga Vojske Jugoslavije na Kosovu i južnoj Srbiji do Vranja dok severnije nisu leteli. Nakon rata, Vojska Jugoslavije je očistila lokacije za koje se znalo da su bile kontaminirane osiromašenim uranijumom ali je prostor za špekulaciju otvorila teorija o tzv smrtonosnoj prašini I naknadnom delovanju zračenja.. Prilikom eksplozije I pri velikim temperaturama osiromašeni uranijum sagoreva do nanočestica i tako sitan slobodno se kreće vazduhom šireći kontaminiranost. Vlada Republike Srbije u ovom mandatu je osnovala posebnu komisiju koja bi trebala da detaljno ispita posledice NATO bombardovanja I da konačni odgovor na ovo pitanje.

POBEDA NAD NATO PAKTOM jedna je od najraširenijih političkih mantri u prethodnoj deceniji, a prisutna je I danas. Ona je svoj evolutivni put počela kao teorija o vojnoj pobedi Jugoslavije nad NATO-om, dok je danas prilagođena kao teorija o morlanoj pobedi nad alijansom. Prema dostupnim podacima, tokom bombardovanja Jugoslavije, poginulo je 250 vojnika, 22 policajca i oko 2500 civila dok je 6 hiljada civila ranjeno. Pretrpljena je I ogromna materijalna šteta koja se procenjuje na više desetina milijardi dolara. Sa druge strane NATO-ov izveštaj je upisao 2 poginula vojnika, 4 ranjena I 3 zarobljena marinca koja su gledaoci televizije Beograd imali priliku da vide u vestima, a potvđena su I obaranja dva aviona, jednog F16, čiji ostaci se mogu videti u Muzeju Vazduhoplovstva I jednog F117a čije krilo I pilotska oprema krase vitrine Vojnog Muzeja. Oboreno je I više helikoptera I bespilotnih letelica. Iza zvaničnih izveštaja da se pretpostaviti da postoje I nezvanićni izveštaji, pogotovo o broju poginulih vojnika alijanse ali to su vec stvari koje ulaze u sferu pukog nagađanja. Neposredno posle rata, Jugoslovenski mediji su doneli priču o izveštaju ruske obaveštajne službe za donji dom ruskog parlamenta-Dume o oborenim NATO avionima nad Jugoslavijom. Taj izveštaj govori o preko stotinu oborenih aviona, sa detaljnim informacijama o danu I času obaranja, tipovima aviona I broju žrtava. Kako nisu postojali fizićki dokazi koji bI potvrdili ove podatke taj izveštaj je brzo zaboravljen. Takođe je popularna priča o napadu jugoslovenske ratne avijacije na amerčki nosač aviona u Jadranskom moru kao I o uspešnim napadima na NATO baze u Albaniji I Tuzli kojima su naneti veliki gubici neprijatelju I sprečena kopnena ofanziva. Danas sa velikom sigurnsošću možemo tvrditi da kopnena invazija nije bila deo nekog glavnog plana protiv SR Jugoslavije. Napadima iz vazduha pružena je velika podrška Oslobodilačkoj Vojsci Kosova I Albanskoj armiji u borbama sa Vojskom Jugoslavije ali to nije bio jedini cilj. Uništavanje infrastrukture I strah od velike NATO ofanzive poljuljali su ceo državni sistem I zasigurno ubrzali politički pad SLobodana Milosevića što I jeste bio glavni cilj NATO kampanje.

RAKETNI ŠTIT je pojam koji se koristi kao glavni argument o navodnom ofanzivnom karakteru NATO-a prema Rusiji I pojedinm azijskim zemljama. Za raketni štit čuo je svaki stanovnik Srbije,a nisu retki ni oni koji vladaju znanjem o broju raketa, njihovim lokacijama I potrebnom vremenu da bi one stigle do većih ruskih gradova. Kada se izuzmu lokalne političke kampanje I naslovi medijskih tabloida ostaje činjenica da je postojanje raketnog štita u Evropi izvor čestih nestabilnosti I potresa u ionako lošim odnosima Rusije I zapada. Ballistic missile defence, odnosno odbrana od balisitćkih projektila je oružani sistem koji čine radari I raketne baze naoružane raketama - presretačima. Kao osnovni razlog stvaranja raketnog štita navodi se razvoj balisitćkih, dugodometnih projektila u nestabilnijim azijskim zemljama, a pre svega u Iranu. Slican raketni štit SJedinjene Americke Države su postavile na svojoj teritoriji, u na Aljasci I u Kaliforniji, kao odbranu od eventualnog raketnog napada iz Severne Koreje. Iranska pretnja godinama je izazov broj jedan za američku administraciju pa tako I za NATO. Iako su stručnjaci alijanse predviđali da če Iran razviti vrhunske balističke rakete do 2015. godine to se ipak nije dogodilo. Sa druge strane, Rusija je usmerila razvoj svoje protivvazduhoplovne odbrane stvaranju sistema operativnog da onesposobi raketni štit. Za vreme prvog mandata ruskog predsednika Dmitrija Medvedeva postavljeni su radari ometači u gradu Kalinjingradu. Odnosi između Vladimira Putina I bivšeg američkog predsednika Baraka Obame nisu doveli do smanjivanja tenzija nego je u tome period još i doneta doktrina Ruske vojske o preventivnom udaru njenih raketa na države u kojima su postavljeni raketni sistemi štita. Opasnost da bi se mogli naći na meti Ruskih raketa jedan je od glavnih argumenata anti-nato opcije u Srbiji I održavanja statusa vojno neutralne zemlje. Većina eksperata na ovom polju smatra da je odnos NATO-a I Rusije uslovljen odnosom SAD-a I Rusije I da će tako biti I u buduće. Dok Američka strana tvrdi da je raketni štit defanzivnog karaktera I da može biti od koristi I za Rusiju. ruska strana sa nepoverenjem gleda na rakete usmerene ka njenoh teritoriji.

SRBIJA je okružena NATO paktom odnosno zemljama koje su članice alijanse. Mađarska je pristupila paktu 1999. godine, Rumunija I Bugarska 2004., Hrvatska 2009., a Crna Gora prošle godine. Ulazak Crne Gore u NATO ponovo je aktuelizovao I pitanje pristupanja Srbije. Ponovo su otvorena sva pitanja oko prednosti I mana clanstva kao što su dodatni troškovi za slab srpski budžet, ugrožavanje tradicionalno dobrih odnosa sa Rusijom I terorostičke pretnje. Nad svim ovim faktorima dominira faktor emotivnog doživljavanja NATO pakta kao saveza ubica, rušitelja I tradicionalnih neprijatelja Srbije. Osiromašeni uranijum, uništeni mostovi I izgubljeni životi su konkretni argumenti koji se koriste u nadglasavanju za I protiv ali u pozadini tih rasprava počiva najveća prepreka u razvoju ove saradnje, a to je činjenica da su sukobi sa NATO om obeležili Srbiju u svetskoj javnosti kao tvorca najvećih ratnih zločina sa kraja dvadesetog veka.